Ode aan Tineke Wibaut-Guilonard | Ik bewonder je om je kracht om door te gaan, te blijven hopen

Lieve Tineke,

Ik bestudeerde de afgelopen jaren de teksten die jij geschreven hebt over jouw ervaringen in de Tweede Wereldoorlog. Je rolde in het verzet omdat je betrokken was bij de leerlingen en leraren van je middelbare school, het Amsterdams Lyceum. Het motto van de school, 'Potius deficere quam desperare' (vertaling: liever tekortschieten dan wanhopen) of in jouw woorden. In het gedenkboek waaraan je ook meewerkte staan de namen van 83 leerlingen en 4 docenten die omkwamen in de Tweede Wereldoorlog. Eén daarvan, mevrouw Haak, heeft lange tijd samen met jou gevangen gezeten en in jouw tekst breng je zelf een ode aan jouw kampmoeder.

Binnen de verzetsgroep CS6 hielp je waar je kon: het vervalsen van doopbewijzen om iemand het recht te geven niet meteen afgevoerd te worden naar Polen. Je ging zelfs met een paar vrienden naar Westerbork om een van je docenten een microscoop te brengen. Uiteindelijk werd je verraden en opgepakt. Je trok je op aan je vriendinnen die net als jij in de gevangenis aan de Amstelveenseweg en in concentratiekampen terechtkwamen. Ieder jaar vierden jullie de Bevrijdingsdag op 14 april. Dat was ook een groep vrouwen met een gedeeld verleden, waardoor het iets draagbaarder werd.
Het meest geroerd werd ik door een briefje wat ik in het archief van Atria vond: een kunstig geknipt briefje waarop je je Kerstwens schreef in 1944… bijna 80 jaar geleden. Daarom heb ik deze ode ook op die manier vormgegeven.

Je schreef “Veel is hier grauw en vol ellende, maar oh, de omgeving. Het dorpje en de bergen. Ik denk veel aan Clara Asscher-Pinkhof, waar zou ze zitten. Ik wou dat ze wist dat haar boek ‘Voor een schuit met violen’ mij hier tot steun is. Wij allemaal zien nu hoe goed het is, het mooie te kunnen zien.”
Dat briefje is nooit verstuurd, maar wel bewaard gebleven en daarmee en snippertje van eigenheid en menselijkheid in de grauwe omgeving van het concentratiekamp.

Ik bewonder je om je kracht om door te gaan, te blijven hopen. En ik bewonder je om de moed te schrijven over je ervaringen en angsten. Niet zozeer om heldenmoed, je schrijft zelf dat je best lang door kunt gaan met gevaarlijke dingen als je je angst wegstopt in de ijskast, maar wel je moed om te doen wat je kon: je verzetten tegen onmenselijkheid.

Er is een brug naar je vernoemd, maar daarvoor heb je natuurlijk niet je leven gewaagd. De situaties waarin je terechtkwam waren zo ernstig en levensbedreigend (het Bunkerdrama in Kamp Vught!) dat je daar je hele verdere leven nog last van hebt gehad. Ook in het leven na de oorlog zette je je in voor thema’s die je raakte: de NVSH en her recht op abortus, de problematiek van kinderen van ‘foute ouders’ en de nalatenschap van Kamp Vught. Je trouwde na de oorlog met je Lyceum- en verzetsgenoot Frank Wibaut en in 1996 kozen jullie voor een gezamelijke dood.

Ik schrijf deze ode voor jou omdat er waarschijnlijk al meer mensen over ‘jouw’ brug gelopen hebben dan dat er lezers van je boek zijn. In deze tijd is het voorbeeld van moedige mensen nodig en het is belangrijk om naar de verhalen over moedige mensen te blijven luisteren. De verhalen waarin de essentie van het mens-zijn, inclusief de ingewikkelde kanten daarvan wordt benadrukt.

Dank je wel!

Adriënne Baars
 

Meer informatie:
- Tineke Wibaut-Guilonard, Zo ben je daar; kampervaringen. Amsterdam: Ploegsma, 1983
- G. Boersma, P.A.W. van Cleef-Joachimsthal en V.E. Wibaut-Guilonard (samenst.), Het Amsterdams Lyceum. Herinneringen aan de bezettingsjaren. Amsterdam: Het Amsterdams Lyceum en de Oud Leerlingenorganisatie OLO, 1995
- Marie-Cécile van Hintum, Guilonard, Valentine Elisabeth, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Guilonard
- Portret van verzetsheldin Tineke Wibaut-Guilonard, https://historiek.net/tineke-wibaut-guilonard-1922-1996-daadkracht-op-het-juiste-moment/73987/#google_vignette
- Archief van Valentine Wibaut-Guilonard, https://collectie.atria.nl/bibliotheek/item/440841-archief-valentine-elisabeth-wibaut-guilonard-1899-1994?offset=2
- Monument voor de slachtoffers van het Amsterdams Lyceum: https://www.4en5mei.nl/oorlogsmonumenten/zoeken/3471/amsterdam-monument-in-het-amsterdams-lyceum
- Tineke Guilonardbrug: https://nl.wikipedia.org/wiki/Tineke_Guilonardbrug
- het pdf van mijn boek over o.a. Tineke Wibaut-Guilonard, Schrijven uit zelfbehoud is te vinden via deze link: https://www.researchgate.net/profile/Adrienne-Baars en een gedrukte versie kan hier besteld worden: https://www.mijnbestseller.nl/shop/index.php/catalog/product/view/id/802237