Ode aan Truus Wijsmuller-Meijer | Verzetsheldin

Die blik achter de voile… Dit is een vrouw met een missie, die zich door niets of niemand van de wijs laat brengen. Truus Wijsmuller-Meijer was een verzetsheld van ongekende invloed. Ze heeft met haar kindertransporten tussen 1938 en 1940 zo’n 10.000 Joodse kinderen het leven gered. Ook tijdens de bezettingsjaren speelde ze een belangrijke rol in het verzet. Als iemand een ode verdient, is zij het. Dat zag ze zelf heel anders. Aan het eind van haar leven zei ze: ‘Wat ik heb gedaan was niet genoeg. Het waren maar zo een tienduizend kinderen. Hoeveel miljoenen zijn er daarna niet omgekomen?’

Ze kwam uit een hervormd-liberaal gezin en was al vroeg actief in de vrouwenbeweging in Amsterdam. In 1933, toen Hitler in Duitsland aan de macht kwam, werd ze medewerker bij het Comité voor Joodse Vluchtelingen. Na het openlijke geweld tegen Joden en hun bezittingen in Kristallnacht (9-10 november 1938) besloot ze alles in het werk te stellen om Joodse kinderen uit Duitsland en Oostenrijk te redden van de vervolgingen door de nazi’s. Ze klopte hoogstpersoonlijk aan bij Adolf Eichmann in Wenen, en kreeg toestemming om zeshonderd Joodse kinderen naar Engeland te evacueren – op voorwaarde dat ze binnen vijf dagen zouden vertrekken.  Het was een onmogelijke opgave maar ze kreeg het voor elkaar. ‘Ongelooflijk, zo zuiver Arisch en toch zo getikt’ zou Eichmann over haar gezegd hebben. Maar cynisch genoeg ‘hielp’ ze hem wel bij een logistiek probleem: hij wilde de Joden weghebben. Zij wilde hen het leven redden.

Het lukte dankzij haar grote netwerk in Nederland, Duitsland en Engeland, gecombineerd met een fikse dosis overtuigingskracht en bluf.  Nog dezelfde dag reserveerde Wijsmuller-Meijer een aantal treinen bij de Weense spoorwegen. Vijf dagen later bracht ze zo zeshonderd kinderen naar Nederland, samen met een groep helpers waarvan de meeste vrouwen waren. De meeste kinderen gingen – weer onder begeleiding – vanuit Hoek van Holland meteen door naar Engeland, waar ze werden opgevangen door een vluchtelingencomité. 

Nadat ze haar daadkracht met deze eerste actie had bewezen, gaf Eichmann Wijsmuller-Meijer toestemming om wekelijks meerdere treinen te boeken voor de kindertransporten. Met haar helpers wist ze zo ruim 10.000 Joodse kinderen vanuit nazi-gebieden te laten ontvluchten. Via Nederland gingen de kindertransporten verder naar Engeland, de Verenigde Staten en andere gebieden die niet bezet waren door de nazi’s. De meesten van hen overleefden de oorlog, als enigen van hun familie.

De gevluchte kinderen kenden haar als Tante Truus. Voor een deel van hen wist ze tijdelijk onderdak te regelen in het Amsterdamse Burgerweeshuis, waar ze een van de bestuurders was (later zou in dit gebouw het Amsterdams Historisch Museum komen). Toen de Duitsers Nederland aanvielen, op 10 mei 1940, zaten er nog 74 Joodse vluchtelingenkinderen in het Burgerweeshuis. Tante Truus en haar medestanders zetten alles op alles om hen zo snel mogelijk naar het vrije Engeland te krijgen. Dat lukte op wonderbaarlijke wijze nog op 14 mei 1940, de dag dat Nederland capituleerde. Die dag vertrokken de 74 Joodse kinderen uit het Burgerweeshuis vanuit IJmuiden naar Engeland, met het laatste schip dat die dag uitvoer, de SS Bodegraven. Dankzij Truus Wijsmuller en haar helpers wisten deze kinderen de oorlog te overleven.

Na de oorlog werd ze gemeenteraadslid in Amsterdam. Voor de VVD, destijds een andere partij dan nu als het gaat om vluchtelingenbeleid. Ze kreeg een klein monumentje in de Bachstraat en een brug in Nieuw-West, maar beide zijn makkelijk over het hoofd te zien. Gelukkig is er voor wie op zoek gaat op allerlei plekken informatie over haar te vinden. Zo maakten Pamela Sturhoofd en Jessica van Tijn in 2020 de documentaire  ‘De kinderen van Truus’. Ze interviewden daarvoor een aantal van ‘haar’ kinderen, inmiddels in de negentig. Zie: https://www.truus-children.com/

Voor meer informatie: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Meijer