Ode aan Bet van Beeren | Lieve Bet van Beeren

Lieve Bet van Beeren, 
 
Tijdens een vakantie in Normandië lazen een van mijn beste vrienden en ik elkaar in een boomgaard de liefdesbrieven van dichters Ingrid Jonker en André Brink voor. Het mooiste aan die brieven waren niet eens zozeer de woorden die deze dichters aan elkaar schreven, maar vooral de vorm die hen beiden dwong tot een oneindig vertrouwen dat de geadresseerde zich ergens op de wereld bevond, denkend aan de ander, verlangend naar de ander. Dat er twee kansen per dag waren om contact te leggen; de twee keer dat de postbode (met wel of geen brief) aangefietst kwam.  

De brieven van de twee geliefden waren een oprechte en vaak enige poging tot contact. Ze waren niet bedoeld voor andere ogen, ze waren zelfs geheim. Hoewel ik hartstochtelijk van de briefvorm hou voelt het nu vreemd om jou een brief te schrijven. Want: 1. Je bent al jaren dood (lees: 1967); 2. Deze brief kan iedereen bereiken, behalve jou, waarmee de intimiteit vervalt.  

Om jou te eren, jou een ode te brengen laat ik nu net als jij je hele leven hebt gedaan elke vorm en verwachting los, deze brief die geen brief wil worden. Ik zal proberen simpelweg over jou te vertellen. 

Dus, voor de mensen die dit lezen; mocht u de Amsterdammer Bet van Beeren nog niet kennen, dan hoop ik dat u haar na vandaag nooit niet meer kent. Bet van Beeren was de uitbaatster van café ’t Mandje op de Zeedijk. Het was 1927, bijna honderd jaar geleden, homoseksualiteit werd op zijn zachtst gezegd aanstootgevend gevonden. Maar voor café ’t Mandje konden mensen tijdens (toen nog) Koninginnedag met iemand van hun eigen geslacht dansen zonder dat iemand daar gek van opkeek, dankzij de onverschrokkenheid van Bet van Beeren. 

Zij trok zich niets aan van conventies of regels, was voor niemand bang. Zij zorgde met haar persoonlijkheid en haar café voor de seksuele bevrijding van vele Amsterdammers. Of, zoals artiest Albert Mol zei over de danspartijen bij ’t Mandje: “Het mocht nergens, het mocht nooit, het was altijd verboden… En dat was nou erg leuk bij Bet, want bij Bet mocht het en kon het en niemand vond het vreemd. Dat was de invloed van Bet”.
 

Nu nog altijd wordt er voor en in ’t Mandje - dat geheel in stijl van Bet van Beeren bewaard is gebleven met de karakteristieke afgeknipte stropdassen aan het plafond - gedanst, geflirt, gekust, gevochten. Op doordeweekse dagen, in weekends, maar vooral tijdens gaypride. Vrouwen zingen op de stoep voor het café luidkeels mee dat ze de regen op hun huid willen voelen omdat niemand anders het voor ze kan doen. Ze flirten er met andere vrouwen, beginnen en eindigen er liefdes of affaires, vozen net als honderd jaar geleden in de Waterpoortsteeg. Het grootste verschil is dat gays nu over het algemeen worden geaccepteerd. Of toch in elk geval in café ’t Mandje, niet in de laatste plaats dankzij zo iemand als Bet. Een nog groter verschil is dat Bet van Beeren zelf niet meer achter de toog staat. En ook al was Bet al vijftien jaar dood voor ik geboren werd, toch heeft iedereen het nog over haar. Bet is, zo kan ik hier met recht schrijven, een icoon. 

Er is een ontzettend leuk boekje over Bet van Beeren geschreven, samengesteld door Tibbe Bosch. Daarin komen allerhande figuren uit Bets’ leven aan het woord om over haar te vertellen. Er zijn zoveel schitterende anekdotes na te vertellen dat ik u het boekje getiteld Koningin van de Zeedijk van harte aanbeveel. Tijdens het lezen ervan maakte ik van ongeveer elke pagina een screenshot om het aan diezelfde vriendin van de vakantie in Normandië te sturen. Wij wilden vrienden zijn met zo iemand als Bet. Wij vroegen ons af of wij iemand kenden die is zoals Bet. Het antwoord laat zich raden.  

Het verhaal wil dat de Zeedijk tijdens de Tweede Wereldoorlog (op de huiszoekingen na) verboden gebied was voor de Wehrmacht, vanwege de vele verleidingen waaraan de soldaten daar blootgesteld zouden worden. Zo kon er in het café van Bet gemakkelijk veel in het geheim plaatsvinden. Het verhaal wil dat Bet onderduikers had. Dat zij tijdens een razzia op het nippertje konden ontsnappen. Toen de Duitsers binnenkwamen deed Bet alsof het licht kapot was. De onderduikers zijn aan de kant van de Geldersekade naar buiten gevlucht en Bet van Beeren had de tegenwoordigheid van geest de Hitlergroet uit te brengen. “Heil Hitler” zei ze tegen de soldaten om ze af te leiden. Dat werkte. De onderduikers zijn om die reden niet gepakt, er kwamen geen huiszoekingen meer en Bet van Beeren kreeg zelfs schnaps toe. 

Het verhaal gaat dat Bet van Beeren een Simplex motor had waarop zij mooie vrouwen meenam. Ze vielen bij bosjes voor haar. Op een dag reed ze met motor en al een bakkerij binnen. Zij en haar bijrijdster crashten tussen de broden. Bet stond op en riep: “zeg maar wat de schade is”.  

Als u meer over Bet van Beeren wil weten: ga een biertje drinken in ’t Mandje. Het café, dat volgens Google het tweede gaycafé op de wereld ooit is, ademt haar ziel. Bet ontving er de meest uiteenlopende heerlijke Amsterdamse figuren; buurtbewoners, artiesten, ministers, beroemdheden, Majoor Bosshardt, pooiers, sekswerkers, dronkenlappen, buurtgekken; hun verhalen blijven levend op de Zeedijk. Bet van Beeren zelf heeft zo hard geleefd (lees: gedronken) dat ze vroeg dood is gegaan. Vlak voor ze doodging en ze via een brancard het café verliet zei ze: “Dag Mand, ik zie je nooit meer terug.” 

Datzelfde zou ik nu tegen Bet willen zeggen: “Dag Bet, we zien je nooit meer terug. Dankzij zo iemand als jij is Amsterdam Amsterdam.”  

Laten we voor altijd proosten op Bet, haar onverschrokkenheid, de emancipatie en een zo wild en vrij mogelijk leven. Op Bet. Op Amsterdam. Op een icoon.  
 
x Maartje Wortel