Ode aan Pearl Dias | ‘I’m every Woman’

Een ode aan Pearl 
en via Pearl ook aan RIA LAVRIJSEN (♱) 
en aan andere Vrouwen van de Stad, waarvan de meesten achter de schermen binnen de multiculturele kunstwereld in de jaren negentig in Amsterdam werkten

“Vind jij het ook zo raar dat vrouwen zo onzichtbaar zijn in het verhaal van Amsterdam?”, klinkt de eerste zin van deze maak-een-ode-webpagina van het project Vrouwen in de Stad. Nee hoor, geheel niet eigenlijk - We worden onzichtbaar gehouden en gemaakt en omdat we meestal niet de eersten zijn die over onszelf de loftrompet opsteken en ja: als we zo bescheiden blijven houden we het zelf ook in stand. 

Power to the ladies dus…

DEEL 1 Pearl Dias

‘Ik vind het wel wat te veel eer hoor’, is het eerste wat je zegt, lieve Pearl.
In ons gesprek dat jou centreert.

Jou dus en nog meer jou. 

‘Te veel eer’, werp je op maar aan je stralende ogen en je giechel merk ik dat je er ook van geniet. 
Uiteindelijk vindt nagenoeg iedereen het fijn als een ander de tijd en de aandacht heeft om dieper door te vragen op wie je bent, wat je doet en deed, wat je legacy is.
En het is ook bijzonder om elkaar bijna dertig jaar te kennen, maar nu pas zag ik je CV… 

Deze ode geef ik vorm via een gesprek over je legacy, - meer professioneel dan privé. Maar je zou op je werk niet zijn wie je bent, als je privé niet was wie je bent… Je werd zelf moeder van twee kinderen, die nu prachtige volwassen vrouwen zijn. Maar je werk achter de schermen heeft duizenden kinderen aangeraakt.

Ja: kinderen en het geluk en de ontwikkeling van kinderen zijn de rode draad in die loopbaan: je programmeerde en produceerde vele jeugdtheaterproducties bij het KIT Tropentheater, waaronder de innovatieve game-theatervoorstelling ‘Jaalani en het Slot’, de eerste voorstelling van Urban Myth - op basis van een boek van Lorenzo Pace dat jij op een reis naar NY ontdekt had - ook iets waar je nooit over opschept (vintage you). Een voorstelling waarin toen een nog niet zo bekende Giovanca Ostiana schitterde en die jij met veel succes naar Suriname bracht.  

Je was het soort producent dat het niet enkel bij het koppelen en betalen van mensen liet. Toen je mij als beginnende schrijver mijn eerste toneelopdracht voor de tekst 'Mehlomancane' gaf waarin je me aan de Zuid-Afrikaanse musicus Phola Mamba en aan de beroemde Gerda Havertong koppelde, reed je mij en mijn kind helemaal naar Gerda’s huis in Gelderland, zodat zij en ik kennis konden maken (wat de tekst alleen ten goede kwam). Mijn zoon, toen vijf jaar oud en een fervent Sesamstraat-fan heeft het er nog steeds over…

Nu je bij de gemeente Amsterdam al jaren verantwoordelijk bent voor de invulling van de Stadspas en de Stadspas Kidsgids, is het aanbod daar ook zichtbaar veranderd door jouw visie waardoor ondermeer het aanbod aangepast werd aan de behoeften en noden van een interculturele stad. ‘Geen Texelse dekentjes of dagrips naar het Zwarte Woud meer dus: daar maak je Surinaamse Amsterdammers niet happy mee’, zeg je met een schaterlach. Je bos krullen danst om je knappe snoet. Je bent ruim de 60 voorbij nu en bent al oma, maar je schoonheid heeft altijd iets jongs behouden. Je gelaatstrekken vertonen de mix aan voorouders die door je heen stroomt: AfroSurinaams, inheems-Surinaams, wit Hollands bloed ook vermoedelijk én Joods Portugees -  Dias, vertelde je me ooit is een Portugese naam. ‘Pearl was echt zo’n leuke collega, bevlogen, ambitieus. Ze zette haar tanden echt in de jeugdproducties bij het KIT. Die waren helemaal haar ding en kwamen uit haar koker. Ze gaf nieuw en jong talent daar altijd een podium en dat deed ze ook in besturen.’, text je oud-KIT Tropencollega Jeanine me als ik vraag hoe zij je ervaren heeft daar. ‘Oh Pearl die zo op Sade lijkt’, zegt een ander. Zelf vind ik je meer op Chaka Khan lijken, maar dat heeft alles van doen met een herinnering aan het feest voor je 50e verjaardag… Een kring van joelende en applaudisserende mensen om je heen, en jij in het midden op hakken en met je armen wijd rondjes draaiend. ‘Anything you work on baby, I do it naturally’

Een onvergetelijk beeld van een gelukkige vrouw in de kracht van haar leven. Dansend en meezingend vanuit haar innerlijke kind op Chaka’s ‘I’m Every Woman’. And Every Woman she is.

Pas toen ik rondom 2010 voor Tori van MC over de veerkracht van kinderen een korte documentaire maakte over jou en wijlen je moeder, de immer prachtige Nadia, die naast flamboyant ook doof was, zag ik van nabij waar de kracht van dat innerlijke kind vandaan kwam. Een kind van een zieke ouder of een ouder met een handicap leert anders navigeren in de wereld. En een dove ouder vereist meer visuele communicatie. 

Het was toen, achter de camera, dat ik begreep waarom je de wereld zo scherp ziet: Je ogen zijn beter getraind dan je oren. ‘Ik heb met de jaren beter leren luisteren’, zeg je zelf, en je voegt er aan toe dat je jongere ik zou aanraden minder haar mening te ventileren en meer te luisteren naar wat anderen zeggen. Daar moeten we beiden hard om lachen want ik herinner me je anders.

Mijn eerste ontmoeting met jou was nadat Ria Lavrijsen mij scoutte bij Black Magic Woman Festival en me uitnodigde op gesprek bij Soeterijn met jullie beiden. Ria praatte honderduit en jij keek juist een beetje de kat uit de boom en leek mij aanvankelijk wat afstandelijk. Later leerde ik hoe dat bij je hoort en juist deel van je kracht is. Er is in mijn fotobibliotheek een foto die me erg lief is van jou, patricia kaersenhout, Cindy Kerseborn en mezelf op een rij. Ik herinner me jou als de meest bedachtzame van ons vier en dat zit zeker ook in hoe je steeds anderen op de voorgrond zet. 

Als iedereen dat nou eens een beetje deed, zou de wereld er heel anders uit zien.

‘Ria Lavrijsen’, zeg je als ik je vraag wie jou gescout heeft destijds. ‘Ik ontmoette Ria die als producent bij Soeterijn werkte via mijn toenmalige partner bij een diner en ik zat naast haar met al mijn babbels en dat intrigeerde haar.  Ik studeerde Cultuurbeleid & Kunstmanagement en Ria bood me nog diezelfde avond een stage aan bij een programma over schrijvers uit de Afrikaanse diaspora - allemaal mannen ja…’. Je lacht. ‘Het samenwerken met Ria ging zo goed dat zij na die stage meteen regelde dat ik daar kon komen werken. Ja, zo was Ria dus: die regelde het wel.’

Je werkte intens samen met Ria en ze hielp je met je visie te verscherpen met literatuur, maar ook door een soort van mentor voor je te zijn. Daarnaast werden jullie ook heel goede vriendinnen. Toen Ria in 2005 besloot uit het leven te stappen, greep dat je enorm aan. Ik herinner me dat ik je in die tijd tegenkwam op het Entrepotdok en alhoewel je als altijd stralend lachte was je rouw en emotie vlak onder de oppervlakte voelbaar. Die ontmoeting herinner ik me als het moment waarop de samenwerking tussen jou en mij veranderde in een vriendschap voor het leven.

DEEL 2

RIA LAVRIJSEN was een witte vrouw die in de jaren tachtig en negentig in de theaterwereld vele vrouwen van kleur, Marokkaanse en Turkse vrouwen als Rachida Azough, Funda Müjde en Zwarte vrouwen als Anousha Nzumé en Jolanda Spoel scoutte en programmeerde én zich persoonlijk en gedreven verbond met het stimuleren van onze carrières. ‘De mensen bij die instituten waren in die tijd eigenlijk allemaal wit, zelfs ook bij het KIT, ja…maar daar waren we niet zo mee bezig toen. Bij het KIT was ik samen met Jeanine Cronie, die nu vooral bekend is als scenarioschrijver, de enige vrouw van kleur en Jeanine werkte op de communicatie-afdeling en later bij educatie. Dat het zo wit was heb ik op dat moment nooit zo ervaren. Er was tijdelijk commotie over het witte marmer in de hal van het Tropeninstituut. De vraag was of dat uit de voormalige koloniën kwam - maar dat bleek toen gewoon Italiaans.

Natuurlijk zag je wel dat er voornamelijk witte vrouwen aan de macht waren op de multiculturele plekken in die tijd, er waren maar weinig Zwarte vrouwen hoog in de hiërarchie. De enige toen was eigenlijk Mavis Carrilho die nu ook bij de gemeente Amsterdam werkt. Zij was toen directeur was van Netwerk CS. En je had Ernestine Comvalius bij toen nog Krater…- Bijlmerparktheater kwam later pas. 

Ik weet nog dat Ernestine me vroeg voor de jury van het In The Picture festival bij Krater en ik zag hoe die witte vrouwen daar elkaar zowat de tent uitvochten om Zwarte protegées en ik keek naar Ernestine en dacht ‘Ooooh die mag het hebben zeg…’ Tijdens dat festival kreeg ik veel respect voor de wijze waarop Ernestine manoeuvreerde in het complexe krachtenveld van Zuidoost.’ Je schudt je hoofd en giechelt en samen graven we in onze geheugens naar de namen van de dames van destijds. 

Jij herinnert je de voornaam Iedje. Ik vul aan met Hoonhout, haar achternaam. En de altijd aardige Elspeth Pikaar en de overenthousiaste Gail Pilgrim… ‘Heel aardige vrouwen hoor allemaal en ieder op zich goed in hun werk, maar soms was er ook onderlinge concurrentie over wie het recht én de claim had op de ontdekking van welk multicultureel talent.’ Je schatert. ‘Ria kreeg ook bonje met El Hizjra over wie Hafid Bouazza had ontdekt. Hele toestand werd dat.’  Je schudt je hoofd en zucht. ’Grappig maar… het trok ook aan haar.’ 

We zijn allebei even stil en denken terug aan Ria, die zoveel energie investeerde in de basis van wat we nu een intersectioneel feministisch veld noemen. Intersectionaliteit, de term die in 1989 gecoined werd door Kimberly Crenshaw maar die er vijfentwingtig jaar of langer over deed om gemeengoed te worden in Nederland.  

'In haar enthousiasme kon Ria natuurlijk ook soms wel eens een ongemakkelijk voorstel doen. Toen ik mijn scriptie schreef met de titel ‘Zoveel mensen, zoveel meningen’ met als centrale vraag of witte commissieleden met hun eurocentrische referentiekaders het werk van zwarte kunstenaars kunnen beoordelen, stelde Ria me voor dat voor mij te schrijven!’ Weer lacht je even voor je verder praat: ‘Zodat ik een acht kon halen! Nou nee dus.’  Nu barsten we samen hard in lachen uit. Het zou nu niet meer kunnen, alhoewel…  

'Maar toen was het overal schering en inslag dat mensen dat soort voorstellen deden. Trouwens... Ik heb de thesis gewoon zelf geschreven en ook de acht gehaald’. Je grimast en knipoogt. ’Als ik op die tijd terug kijk waren die jaren wel de meest avontuurlijke van mijn carrière…De bomen reikten tot hoog in de hemel. Er was genoeg geld om te reizen, voorstellingen, muziek (we noemden het wereldmuziek) en kunst in het buitenland te zien. Mijn smaak en oordeel over wat kwaliteit heb ik in die tijd leren formuleren - mede dankzij, door en samen met Ria. Ik had de tijd mee; totaal! Er was toen helemaal nog geen PVV zoals nu, en de meest radicale partij was de VVD, want met de Centrumpartij van Janmaat wilde niemand aan tafel destijds. En terecht ook… want kijk hoe het nu is.’ 

Na het KIT Tropentheater bood Binoq Atana je een baan aan die op zich wel interessant was, maar na drie jaar daar wist je dat de bestuurlijke wereld niet je core passie was. ‘En toen er zich een kans voordeed om bij de gemeente te gaan werken op de afdeling Kunst en Cultuur dacht ik dat ik daar een hoop zou kunnen gaan veranderen… nou nee dus. Dat had ik echt geheel verkeerd ingeschat. Maar eerlijk is eerlijk: ik heb vooral ook veel geleerd van de dingen die ik vreselijk vond. Toen ik vastliep op de taaie materie bij de afdeling Kunst en Cultuur ontdekte ik wel dat louter het beleid van een wethouder uitvoeren niet mijn missie was. Achteraf  bezien wel goed dat ik zo bij de gemeente terecht kwam want toen ik de overstap naar de Stadspas kon maken en daar mee de Stadspas Kidsgids mocht samenstellen kon ik me weer verbinden met mijn oude vuur. En vooral ook met het ideaal om voor kinderen andere werelden te openen. Ja, toen was ik weer op mijn plek.’

Je lacht, denkt even na en weegt je woorden. 

‘Lately is er in de kranten veel verschenen over hoe inclusie en diversiteit ook bij de gemeente Amsterdam nog steeds geen vanzelfsprekendheid is. Dat er ook bij de gemeente Amsterdam racisme, discriminatie en pesterijen plaats vinden. Alleen al het feit dat je als Zwarte vrouw als je boven schaal 8 uitkomt bij de gemeente je een witte olifant bent, zegt eigenlijk alles.’

‘Kom jij daarbovenuit dan?, vraag ik brutaal. Een korte knik, een giechel en een glimlach. ‘En nu moet ik mijn kleinkinderen ophalen.’  Je neemt vlot afscheid en ik blijf alleen achter in de zoomroom met mijn pen en mijn notebook. Een vrouw die de juiste prioriteiten stelt. Een witte olifant bij de gemeente. Een vrouw die niet zoals elke vrouw is en tegelijk ook allemaal. Nadat je deze tekst ter controle nog even gelezen hebt en her en der verbeterd, beaam je het volmondig. ‘Yep Beks. Ik kom van het papier. Je hebt gelijk:  'I’m Every Woman.’

- Neske Beks

p.s. Tot slot nog… Ja Pearl, deze ode is voor jou.  En voor Ria. 
Een ode in twee delen, voor twee vrouwen. Want met haar steun in je rug zal voor altijd - achter en via jou - de invloed van je vriendin en mentor Ria Lavrijsen voelbaar zijn. En terwijl ik schreef over jou en Ria vraag ik ook extra aandacht voor het vele werk aan de fundamenten waarop zoveel andere vrouwen konden groeien ook zeker voor alle andere vrouwen die hier genoemd werden: Nadia Dias (♱), Gerda Havertong, Mavis Carrilho, Cindy Kerseborn (♱), Ernestine Comvalius, Jeanine Cronie, Giovanca Ostiana, patricia kaersenhout, Rachida Azough, Funda Müjde, Iedje Hoonhout, Ingrid de Ruyter, Jolanda Spoel, Naïma Azough, Elspeth Pikaar, Gail Pilgrim - en natuurlijk nog vele, vele andere vrouwen van de Stad.

We moeten niet gaan zitten wachten tot het patriarchaat ons gaat eren want dan kunnen we tot in de Eeuwigheid wachten. Dus schrijf: want wie schrijft, die blijft. Omdat ik heilig geloof in vormgeven aan onderlinge dankbaarheid en het noemen van namen van de vrouwen die deuren openden voor elkaar.  Dat voorbeeld tonen en benoemen is van uitermate groot belang voor huidige en de toekomstige generaties van vrouwen van de stad. 
- je Neske
 

Lieve lezer, 

Deze ode is ook voor jou.
Het recept is: denk na over welke vrouwen mede gestalte gaven aan jouw leven en carrière. Wie voor jou die vrouwen zijn , schrijf hun namen op, noem de namen hardop. Vraag ze voor een gesprek, vraag hun CV, verbaas je over alles wat je nog niet wist en bevraag ze.
Schrijf op je eigen wijze - kort of lang - over hun nalatenschap.