Ode aan Alida Withoos | Ode aan Alida Withoos

Lieve Alida, waar ben je gebleven? 

Hoe gaat het met je? Ik was onlangs in de Hortus Medicus hier in Amsterdam. Ik heb daar de prachtige Moninckx-atlas, die verzameling van ruim 420 aquarellen in negen bloemenboeken, mogen bewonderen. Jij hebt daar met dertien tekeningen ook aan meegewerkt. Wat een bijzondere planten heb je daarvoor geschilderd! Vooral die Zuid-Afrikaanse vetplanten heb je goed in waterverf weergegeven. Ze lijken wel te leven op het gladde perkament. En dat terwijl het helemaal geen mooi bloeiende planten zijn. Zo bijzonder al die onbekende soorten ook. Wat is de natuur toch een wonder in haar rijkdom! 

Ik denk graag terug aan je mooie jeugdjaren in Amersfoort. Je vader leerde je daar het schilderen samen met je drie oudere broers. Jullie moesten er in het rampjaar 1672 weg vluchten voor de Franse soldaten. Je vader was bang dat ze op zijn dochters zouden aanvallen als sprinkhanen. En hoeveel succes jullie vervolgens hadden in Hoorn met het schilderen van bloemen. Ze noemden jullie werk 'Withoosjes'. Enkel één plant geschilderd in aquarel op een vel papier of perkament was een waar bloemportret. Of als een woest boeket in olieverf op schilderijen van bosstillevens met de mooiste bloemen uit alle seizoenen. De bosstillevens die je vader maakte waren je voorbeeld. Op de voorgrond ritselden enge onderkruipers, insecten, muizen, slangen en hagedissen. En in de achtergrond had je dan die Italiaanse landschappen geschilderd. Italië, het mekka van de schilderkunst waar je vader rond 1650 was geweest om zijn schildersopleiding te voltooien. Een reis die voor jou als vrouw geen mogelijkheid was. Maar toch maakte je die prachtige schilderijen.  

Je was er ook trots op. Dat kan ik nu nog zien aan hoe ferm je je handtekening onder je eigen werk zette. Het was geen hobby zoals sommige rijke vrouwen de schilderkunst beoefenden. Je verdiende er geld mee, niet veel vrouwen deden dat je na. 

Toen je vader vanwege zijn pijnlijke jicht niet meer kon werken hielp je mee met het inkomen. Je broers vertrokken uit Hoorn en gingen hun eigen weg. Met Pieter trok je nog het meeste op. Hij woonde in Amsterdam en tekende vooral vogels. Samen maakten jullie meerdere tekeningen voor de Amsterdams koopmansvrouw Agnes Block. Zij woonde in de zomer op haar buitenplaats Vijverhof, aan de Vecht bij Breukelen. Zij verzamelde en kweekte er planten vanuit de hele wereld. Als eerste in Europa wist Agnes ook een rijpe ananasvrucht op te kweken. Fier liet ze zich daarmee afbeelden op een zilveren munt als een Nederlandse godin Flora. En jij kreeg de eer om als bewijs die ananas in 1687 'naar de natuur' te tekenen voor haar. 

Ik heb begrepen dat er een hele groep kunstenaars voor Agnes werkten, waaronder Maria Sibylla Merian. Op verzoek van Agnes tekende ze zelfs een andere Akelei-soort op jouw Akelei-tekening. Wat een interessante dame is dat, zeg!  Heeft ze je verteld van haar reis naar Suriname waar ze de levenscyclus van rups naar vlinder bestudeerde, beschreef en tekende in de meest prachtige aquarellen. Ze zag de mens op aarde als een rups die zich in de hemel ontpopte tot vlinder. 

Ik ben best wel een beetje jaloers op je. Je hebt zo'n interessant leven en kennissenkring gekregen door de aquarellen die je maakt. Je olieverfschilderijen maakte je vooral in het atelier van je vader in Hoorn. Echter met je aquarellen kwam je op de meest interessante plekken in ons land.  Daar werden de nieuw ontdekte planten opgekweekt die door de Verenigde Oost-Indische Compagnie van andere werelddelen aangevoerd waren. Hele werelden gingen er voor ons open, en jij was erbij en legde het vast op papier. 

Ik maak me tegenwoordig wel een beetje zorgen om je. Ik verneem weinig en zie geen enkel werk meer van je sinds je getrouwd bent met Andries, een fijnschilder, net als jij. Je was al bijna veertig, te oud om nog kinderen te krijgen. Sinds je vader is overleden in 1703 woon je permanent in Amsterdam. Werk je nu in het atelier van Andries en zijn familie? En wat voor werk maak je dan, want daar kan ik niets van vinden. Fijn dat je nu wel meer zekerheid in je bestaan hebt! Maar ik vraag me af wat doe je nu met je leven aan de Prinsengracht, ben je gelukkig, schilder je nog?

Liesbeth Missel