Ode aan Mina de Meijere | Ode aan Mina de Meijere

Lieve Mina, 

Een ode, zit je daarop te wachten? Ik geloof er niets van. Was ik 150 jaar geleden jouw modezaak Maison M.J.C. De Meijere binnengestapt met de vraag of ik er één voor je mocht schrijven, dan was het antwoord waarschijnlijk gebrom geweest. Je zou wat gemopperd hebben over ijdelheid of onzin, en door zijn gegaan met werken. 

Toch doe ik het. Want het lukte niet elke vrouw om een groot modehuis in Amsterdam op te bouwen, dat bijna een eeuw bestond. Waar de koningin en de grachtengordel van weleer winkelden, en vele Amsterdammers zich aan de mooie etalages vergaapten. Niet elke vrouw schopte het door haar eigen harde werken van de Jordaan tot de Keizersgracht. Je zult in de 19de eeuw een zeldzame self-made woman geweest zijn. 

Toen je vader onverwachts op jonge leeftijd overleed, kwam je moeder er alleen voor te staan. Ze moest jullie gezin onderhouden, en van haar garen-en-linthandeltje aan huis lukte dat niet. In wat nu de Negen Straatjes zijn richtte ze een stoffenwinkel op, waar jij haar ondersteunde. Een moeder-op-dochterzaak, waarin jij later jouw eigen dochters grootbracht. Onder jouw bezielende leiding groeide De Meijere uit tot een chique modezaak in de Leidsestraat.  

Je had een werklust waar je u tegen zei, Mina. Waar je ook was, je hele leven bleef jij aan jouw modewinkel toegewijd. Ook toen je een man vond die genoeg verdiende om jou te onderhouden. Je bleef werken tijdens je zes zwangerschappen, met jonge kinderen op de heup, en ook toen je al zoveel winst gemaakt had dat je makkelijk kon rentenieren. Dat de wet voorschreef dat jij als getrouwde vrouw handelingsonbekwaam was, daar had jij geen boodschap aan. 

Uit jouw jeugd wist je hoe belangrijk het was dat je het zelf zou kunnen rooien. Als vaders of echtgenoten kwamen te overlijden, en je had niets om op terug te vallen, dan was je als vrouw aan de bedelstaf overgeleverd. Jouw leven lang heb je ervoor gezorgd dat de vrouwen na jou nooit in die positie zouden komen. Jouw dochters Mina, Pierette en Margot leidde je op in het winkelvak. Je leerde ze inkopen, verkopen, onderhandelen, boekhouden, stoffen en kwaliteiten herkennen, en een neus ontwikkelen voor trends. 

Toch ging het je er vooral om dat je dochters hun eigen boontjes kónden doppen – niet dat zij dat ook daadwerkelijk zouden doen. Zodra er een huwelijksaanzoek binnenkwam, zwaaide je ze liefdevol uit. Er was geen sprake van dat zij net als jij na hun trouwen zouden doorwerken. Je mocht dan een rasonderneemster zijn, voor de vrouwen waar je het meest van hield wenste je precies wat de tijdsgeest voorschreef. Een comfortabel leven als huismoeder, met een man die het geld binnenbracht.  

Wij kunnen ons nauwelijks voorstellen dat een succesvolle zakenvrouw haar dochters richting het huishouden dirigeerde. Maar we vergeten dat hard werken in jouw tijd voor vrouwen gezien werd als noodzakelijk kwaad, niet als iets waar je om gevierd werd. Leuk was het vaak ook niet. Als dienstbode, als naaister, op het land of in de fabriek maakten vrouwen lange dagen voor schamele loontjes. De samenleving kon je als het ware opdelen in twee groepen vrouwen: zij die niet mochten werken, en zij die wel moesten. Wie bij de nette mensen wilde horen, moest zich verre houden van fysieke arbeid.  

Bij de nette mensen was waar jij je familie uiteindelijk wilde hebben, Mina. Dat ging niet goed met het drijven van een winkel samen. Voor jouw modieuze klantenkring gold de winkelstand als een ‘lager milieu’. In hun ogen was jij ‘maar’ een winkelierster. Ze zullen je soms als minderwaardig hebben behandeld, je hebben gecommandeerd en gekleineerd. Je wist je daar op de juiste manier naar te plooien: dienstbaar, welwillend en inschikkelijk. Zo kleedde je je niet ultramodieus – dat zou maar uitstralen dat je je plaats niet kende.  

In plaats daarvan stak je je dochters en kleindochters in de laatste Parijse creaties. Vaak nam je je kinderen mee op je inkoopreizen naar de Franse hoofdstad. Om jouw leveranciers, maar ook het goede leven te leren kennen. Je toonde ze de chique quartiers, de mooiste winkels, nam ze mee naar het theater, of als het keizerlijk paar Napoleon III en Eugénie zich ergens vertoonde. Zo gaf je hen mee: in de wereld boven ons horen wij ook thuis. Mij zullen ze altijd ‘juffrouw’ noemen, hoe getrouwd ik ook ben. Maar voor jullie is er een leven als ‘mevrouw’ mogelijk.  

Achter de toonbank mocht je plooibaar lijken, wanneer de laatste klant de deur achter zich dichtgetrokken had was je dat bepaald niet. Niemand heeft dat beter geweten, dan mannen die zich met jouw zaken bemoeiden. Corrupte investeerders, leveranciers die jou een loer probeerden te draaien, je broer Johannes die meer te zeggen wilde hebben dan jij goed vond. Je joeg ze allemaal de winkel uit, en verdroeg alleen de mannen die bereid waren zich naar jouw wil te schikken. Jouw nee was ononderhandelbaar. 

Wat dat betreft had je aan je echtgenoot Frits een goeie. Wettelijk had hij de macht om jou het ondernemen te verbieden, maar hij legde je geen strobreed in de weg. Ook niet toen De Meijere in zwaar weer kwam. Zelfs toen hij door jouw leveranciers persoonlijk voor de rechter werd gedaagd, als wettelijk aansprakelijke voor jouw schulden, bleef hij achter je staan. Hij gunde jou je vleugels en wist dat het voor iedereen gezelliger bleef, als jij wat om handen had. Jullie enige zoon Frits junior, jouw lieveling, kneedde je naar zijn voorbeeld. 

Tot op hoge leeftijd joeg je jouw ambities na. Op je 58ste besloot je De Meijere uit te breiden. Je liet drie panden op de Leidsestraat aaneenschakelen tot een grote zaak, met een moderne etalage waar Amsterdam de laatste modes ten voeten uit kon zien. En op je 73ste waren je dromen nog steeds niet op. Dat jaar vroeg je aan koningin Emma om jou de status van hofleverancier te verlenen. Het Koninklijk Huis was in opperste verbazing, toen bleek dat zij met een vrouwelijke handelaar van jouw leeftijd te maken hadden. Maar dat hofleverancierschap kwam er.  

Zo bereikte je alles wat je wilde. Dankzij jouw harde werken en zakelijke instincten verwierf je financiële zekerheid, waardoor jouw gezin nooit tekortkwam. Met behulp van dat geld konden jouw kinderen de sociale ladder beklimmen. Waar jouw dochters nog meehielpen in de winkel, werden jouw kleindochters op een dure kostschool opgevoed tot deftige dames. Eén van jouw achterkleindochters trouwde zelfs met een jonkheer. Iets wat waarschijnlijk nooit gebeurd was, als jij er genoeg aan had gehad om de huisvrouw van een timmerman te zijn. 

Jij hebt nog meegemaakt hoe de eerste golf feministes voor meer vrouwenrechten vocht. Ik geloof niet dat jij hun grootste aanhanger was – ik kom je naam althans niet tegen onder hun manifesten. Jij had jouw eigen pad, dat soms voorliep op de wereld die zij voor zich zagen, en soms daartegenin druiste. Zaken waar zij voor streden eiste jij gewoon op, of ze je nou toekwamen of niet. Je brak geen glazen plafonds, maar klom langs de regenpijp omhoog, tot je toch op het dak stond. Je balde geen vuisten tegen de heersende moraal, maar wel tegen de mannen die hem jou op probeerden te dringen.  

Dit is een ode aan jou, Mina, maar jouw leven was ook een ode voor ons. Je was een vrouw van je tijd, die haar tijd ook vooruit was. Je schoof misschien niet alle denkbeelden opzij die we later met plezier hebben laten sneuvelen, maar wel dat mannen vrouwen mochten overheersen. Jij was het levende bewijs dat ambitie, ondernemerschap en hard werken ook vrouwelijke eigenschappen zijn. Wie niet geloofde dat vrouwen tot meer in staat waren dan moederen, had jou eens moeten zien. Jouw bestaan was een opgestoken middelvinger naar het idee dat vrouwen vooral tot hun recht kwamen achter het aanrecht. 

Ik wou dat je voor één dag onze tijd had kunnen meemaken, Mina. Je zou een wereld zien waarin vrouwen als jij een voorbeeld zijn voor anderen. Waar vrouwelijk ondernemerschap volop wordt gevierd. Nog altijd is er genoeg om over te mopperen. Maar de wetten zijn veranderd: van een ring om je vinger word je niet langer handelingsonbekwaam. En een werkend bestaan is geen smet op je familieblazoen meer. We mogen onze talenten ontplooien om onze dromen waar te maken. Precies zoals jij het jaren geleden voordeed. 

Marit