Ode aan Francisca | Francisca is bewaard gebleven

Soms stuit je op een naam, een persoon die je niet kent, maar toch voelt het alsof er een spirituele intimiteit is. Iemand die je raakt, iemand die je graag had willen ontmoeten. Misschien omdat die persoon op jou lijkt, of juist omdat die heel anders is. Iemand die de strijd heeft gestreden waar jij nu voor staat, of die leefde in een tijd waarin jij jezelf had willen bevinden. Iemand die ademt in dezelfde lucht, die de grond kent waar jij ooit thuis was, die jouw verhalen deelt. Dat was het gevoel dat ik kreeg toen ik de naam Francisca tegenkwam. 

Een vrije vrouw in het Amsterdam van de 17e eeuw. Een vrouw van kleur. Een zwarte vrouw. Die toevoeging maakt haar verhaal compleet, want om haar plek en tijd echt te begrijpen, moet je dat weten. In de vroege jaren dertig van de zeventiende eeuw ontstond er een kleine zwarte gemeenschap in Amsterdam. De mannen in die gemeenschap werkten vaak als zeelui voor de WIC en VOC. De achtergrond van de vrouwen blijft echter vaak onduidelijk, alsof ze in de schaduwen van de geschiedenis hebben gestaan. Soms weten we niet meer dan hun huwelijk of de geboorte van hun kinderen, en van velen is zelfs dat niet bewaard gebleven. Maar sommige namen en verhalen hebben de eeuwen doorstaan, zoals die van Francisca. 

Het verhaal van Francisca is bewaard gebleven, al is het fragmentarisch en soms vervormd door de tijd. We moeten altijd kritisch kijken naar de bronnen uit die tijd, vooral omdat ze zijn opgeschreven in een wereld vol koloniale overheersing en slavernij. Maar wat we weten, is dat Francisca waarschijnlijk in dienst was van een man genaamd Luis Gomes in Hamburg, en dat ze in 1632, samen met andere zwarte Amsterdammers, als vrije vrouw in een kelderwoning in de Breestraat leefde. 

Francisca speelde een belangrijke rol in de vorming van de zwarte gemeenschap in Amsterdam. Hoewel de bronnen haar en haar gemeenschap soms negatief probeerden af te schilderen, schetsen ze ook het beeld van een vrouw die actief anderen hielp. Ze verwelkomde zwarte nieuwkomers in haar huis, gaf hen onderdak en hielp hen hun plek te vinden in de stad. In een getuigenis staat zelfs dat zij "alle zwarten die hier ter stede komen, opneemt in haar huis, en koppelt aan zwarte vrouwen." Ze was een slaapvrouw, een verbindende kracht in de gemeenschap. De namen van zwarte Amsterdammers kwamen steeds weer terug in notariële akten, bij huwelijken, bij de doop van kinderen. Ze kenden en steunden elkaar. 

Het fascineerde me, het idee van een zwarte gemeenschap in het Amsterdam van toen, maar nog meer het idee van een vrouw als Francisca. De geschiedenis die ons op school wordt geleerd, draait vaak om mannen – en vooral om witte mannen. Maar hier was Francisca, een zwarte vrouw, zichtbaar en krachtig in een stad die haar niet vanzelfsprekend accepteerde, maar waar zij haar plek vond. 

Terwijl ik deze woorden schrijf, voel ik de lijnen van tijd die ons verbinden. Ik ben deel van een lange keten van zwarte Amsterdammers. Van Francisca tot nu schrijven we allemaal een regel in een gedicht dat nog steeds in wording is. Een gedicht over identiteit, over het vinden van een thuis in een stad die zowel vertrouwd als vervreemdend is. Een gedicht dat groeit met elke nieuwe stem, met elke ervaring, met elke strijd. 

Een gedicht als ode aan deze stad, als ode aan de vrouw die haar kracht en warmte bracht. Een ode aan Francisca. 

Gershwin Bonevacia