Ode aan Nola Hatterman | Thuis in kleur

Beste Nola, 

Tot mijn schande had ik geen idee wie je was. Totdat ik midden in coronatijd, op een donkere decemberdag in een warm en kleurrijk Stedelijk Museum stond tussen jouw werken en die van jouw studenten. 

Je werd geboren in Amsterdam als Nola Henderika Petronella Hatterman op 12 augustus 1899. Je woonde als kind aan de Middenweg 127 tegenover Huize Frankendael. Jouw vader was boekhouder bij de Indische handelsfirma Mirandolle, Voûte & Co, een im- en export bedrijf van koloniale handelswaren. 

Jouw hart ging uit naar de kinderen van kleur uit Nederlands-Indië, die met verlof waren in Nederland of hier studeerden. Je vond hen sympathiek en prachtig, zij die ‘Indo’s’ werden genoemd. Je sloot vriendschappen met hen. Je ervaarde vanuit die verbondenheid hoe neerbuigend zij behandeld werden door de witte westerse maatschappij. De onrechtvaardigheid hiervan trof je pijnlijk. Aandacht voor de emancipatie van mensen van kleur zou de rode draad in jouw leven gaan vormen.

Je raakte ook bevriend met Surinamers die naar Amsterdam kwamen op zoek naar werk. Ze poseerden voor je om bij te verdienen en jij schilderde graag hun portretten. Met jouw keuze voor Surinaamse modellen bekritiseerde je de bestaande witte opvattingen over schoonheid en rebelleerde je tegen het koloniale gedachtengoed uit jouw jeugd. 

Jouw schilderij ‘Op het terras’ (1930) portretteert Lou Drenthe, trompettist en kelner. Je hebt hem neergezet als een goed geklede, zelfbewuste man van kleur.

Getrouwd met een Joodse man was je je bewust van het dreigende Nazi-gevaar. Je exposeerde in 1936 tekeningen tijdens De Olympiade Onder Dictatuur (D.O.O.D.) een protest tegen de manier waarop de Nazi’s vrije kunst beperkten. 

Via je nieuwe geliefde, de kunstenaar Arie Jansma, verkeerde je in de jaren ‘30 en ‘40 in communistische kringen. Waarschijnlijk kwam je zo in contact met de Bond van Surinaamse Arbeiders. Je tekende illustraties voor het Bondsblad van deze vakvereniging.

In jaren na de Tweede Wereld Oorlog werd jouw huis aan de Falckstraat een belangrijke ontmoetingsplaats voor Surinaamse studenten. Toch verruilde je in 1953 Amsterdam definitief voor Paramaribo. Je kon je niet vinden in de naoorlogse abstracte kunststromingen en Suriname trok. 

Jouw realistische schilderstijl werd in Suriname positief ontvangen. Na een expositie van jouw werk werd je gevraagd tekencursussen op het Cultureel Centrum Suriname te verzorgen. Deze cursussen zouden de basis vormen van De School voor Beeldende Kunst die werd opgericht in 1960. Jij werd hiervan de directrice. 

Je vond dat Suriname een eigen nationale kunst moest ontwikkelen zonder invloeden van westerse kunststromingen. In de jaren ‘70 werden vanuit de jonge onafhankelijkheidsbeweging vraagtekens geplaatst bij jouw visie en jouw functie. Hoezo bepaalde een witte Hollandse vrouw wat Surinaamse kunst was?  En waarom stond een witte vrouw aan het hoofd van een Surinaamse kunstacademie?  Diep teleurgesteld trad je in 1971 terug. De nieuwe generatie meldde zich niet bij De Nieuwe school voor de beeldende kunst die je oprichtte.  Evengoed stond je aan de wieg van een generatie Surinaams-Nederlandse kunstenaars.

Een auto-ongeluk maakte een einde aan jouw leven toen je op weg was naar een expositie. Je ligt begraven in Paramaribo, ver van Amsterdam. ‘De Surinaamse grond zal me opnemen’, schreef je al in jouw gedicht ‘Wan De’.

Wat een leven Nola! Een wit meisje opgegroeid in de Watergraafsmeer, dat via het toneel, de film en de schildersezel de directrice van een kunstacademie* in Paramaribo werd. En dat allemaal in een tijdsgewricht waarin vrouwen wel gezien, maar niet vooral niet gehoord mochten worden.

* ‘Het Nola Hatterman Instituut voor kunstonderwijs’ in Paramaribo, opgericht door oud-studenten, draagt haar naam met trots. Het instituut is in 2012 hernoemd als de Nola Hatterman Art Academy (NHAA).

Bronnen

Van december 2020 tot voorjaar 2021 organiseerde het Stedelijk de expositie ‘De Surinaamse school’ rondom werken van Nola Hatterman en haar studenten. Door de coronabeperkingen was de tentoonstelling slechts kort tijd toegankelijk. Het Stedelijk bewaart de tentoonstelling ‘De Surinaamse school’ in een online archief.  Op de website van het museum is een en ander te bekijken en te lezen: www.stedelijk.nl

www.nolahatterman.com

https://nl.wikipedia.org/wiki/Nola_Hatterman

https://oost-online.nl/suriname-in-haar-hart/

‘Nola – portret van een eigenzinnig kunstenares’, Ellen de Vries ISBN 978 90 806773 6 4