Ode aan Jacoba van Velde | Nederlands schrijfster, vertaalster, balletdanseres, dramaturge en literair agent

De Zaak Muurbloem, waar ik deel van uitmaak, wil vrouwen zichtbaar en vindbaar maken met hun werk. Bij onze zoektocht naar schrijfsters, die volgens ons een straatnaam verdienen, kwam ik op internet informatie tegen over Jacoba van Velde (Den Haag 10 mei 1903 – Amsterdam 7 september 1985). En hoewel ik haar werk nog niet heb gelezen, ben ik diep onder de indruk van haar veelzijdige kwaliteiten. Haar frustratie over het gemis aan erkenning raakte me, daarom was ik ontroerd toen ik las over haar laatste uren in dit leven, hoe ze werd bijgestaan door en erkenning kreeg van het verplegend personeel. Daarom wil ik een ode brengen aan schrijfster Jacoba van Velde. 

Jacoba van Velde was een Nederlands schrijfster, vertaalster, balletdanseres, dramaturge en literair agent. Haar romandebuut ‘De grote zaal’ verscheen in 1953 en werd binnen tien jaar vertaald in dertien talen. Er werden tijdens haar leven omstreeks 75.000 exemplaren van deze existentialistische roman verkocht. In 2010 werd het boek in het kader van de landelijke campagne ‘Nederland leest’ gratis weggegeven aan leden van alle openbare bibliotheken. 

Jacoba van Velde kwam uit een arbeidersgezin, zij ging tot haar tiende naar de lagere school. Op haar zeventiende vertrok ze naar Parijs, daar volgde ze een dansopleiding. Met een mannelijke danspartner vormde ze het dansduo ‘Pola Maslowa & Rabanoff. Samen trokken zij langs cabarets en variététheaters in een groot aantal Europese landen. Ook haar broers Geer en Bram van Velde woonden in Parijs en zouden na de Tweede Wereldoorlog naam maken als schilders. 

Onder het pseudoniem Tonny Clerx, werd ze vlak na de Tweede Wereldoorlog literair agent van de Ierse schrijver en dichter Samuel Beckett. Deze functie legde ze in 1947 neer om zich op haar eigen schrijven te concentreren. Ze heeft een zeer belangrijke rol gespeeld bij de introductie van Becketts werk in ons land. Dat deed zij zowel door een groot deel daarvan te vertalen als met haar werk als dramaturge voor Frans toneel bij het gezelschap Studio, waaraan zij van 1965 tot 1971 verbonden was. Naast de werken van Becket vertaalde ze ook auteurs als E.T.A. Hoffman, Edgar Ellen Poe en Arthur Schnitzler in het Nederlands. 

Jacoba van Velde heeft in de jaren vijftig een belangrijke rol gespeeld bij de introductie van het absurdistische theater in Nederland. 

Na ‘De grote zaal’, schreef ze in 1961 haar tweede en laatste roman ‘Een blad in de wind’. Deze ontving minder goede kritieken. Haar derde roman ‘De verliezers’ heeft zij nooit voltooid. 

Jacoba van Velde woonde afwisselend in Parijs en in Amsterdam. In de jaren 70 woonde ze aan de Herengracht in Amsterdam. Ze ging gebukt onder een slechte gezondheid, haar povere materiële situatie en gebrek aan erkenning. Haar roem was ver in de schaduw gebleven bij die van Beckett, die in 1969 de Nobelprijs kreeg toegekend. En ook bij die van haar broers, Bram en Geer, inmiddels internationaal beroemde schilders. 

Het stemde haar bitter. 

In haar laatste jaren verdwaalde zij meer in de nevelen van haar eigen geest. In haar appartement aan de Herengracht nam een aantal jonge verplegers een tijdlang de dagelijkse zorg voor Jacoba op zich. Op 5 juni 1985 brak zij haar heup en kwam ze in verzorgingshuis ‘Vreugdenhof’ in Buitenveldert terecht. Zij lag op een kamer met 5 dementerende vrouwen, met wie elk contact onmogelijk was. Op 7 september 1985 vormden de verzorgers een keten om haar bed en lazen passages voor uit haar roman: ‘Mijn droefheid is zo groot dat ik het liefst zou huilen. Maar wat zou het helpen? Er is geen andere uitweg voor me. Van de kleine zaal zal ik naar de grote zaal gaan. En er komt een dag dat ik zo zal liggen. Alleen! Zal ik ook in het laatste uur alleen zijn.’ 

In de nanacht stierf Jacoba van Velde. Eenzaam maar niet alleen. 

Marianne de Wit