Ode aan Elsje Christiaens | Een jonge vrouw die haar hospita heeft vermoord

Dit zal je niet gedacht hebben, toen je op een lentedag in 1664 je laatste adem uitblies op een schavot op de Dam: je bent beroemd geworden. Je komt voor in menig boek over de geschiedenis van Amsterdam. Er is in 2016 zelfs een brug naar je vernoemd. Wat wel een beetje luguber is, want de brug is vlakbij de plek waar je dode lichaam op het galgenveld werd tentoongesteld bij de Volewijck. Je zal diezelfde Volewijck gezien moeten hebben, toen je enkele weken eerder aankwam in Amsterdam uit Jutland, je geboorteregio. Huiverde je toen je de galgen zag? Of vielen ze je niet op?

Je had een kort leven (je werd slechts 18) en het eindigde gruwelijk. Je vermoordde je hospita door haar met een bijl zes keer in haar hoofd te slaan en een keer in haar arm. Je werd gearresteerd, verhoord en ter dood veroordeeld. Waarschijnlijk was het een paar dagen onderwerp van gesprek in de stad. Een jonge vrouw die haar hospita heeft vermoord is een verhaal dat mensen graag doorvertellen. Maar zoals dat gaat, op een gegeven moment gebeurt er iets anders dat het gesprek van de dag is en je wordt vergeten toch? 

Dit gebeurde bij  jou ook, maar toch ben je later beroemd geworden. Dat kwam allemaal omdat een hele beroemde schilder besloot tekeningen van je te maken toen je dood op het galgenveld hing. Blijkbaar vond hij het ook een interessant onderwerp, een dode, jonge moordenares? Hij maakte tekeningen van jouw dode lichaam, die in latere eeuwen gretig van eigenaar naar eigenaar overgingen. Het ging die eigenaren niet zo zeer om jou, om wie je was of wat je gedaan had, maar vooral om die kunstenaar die ze gemaakt had. Mensen vergaten zelfs wie de afgebeelde jonge vrouw eigenlijk was, totdat, nog niet eens zo lang geleden een vrouw, Isa van Eeghen, opnieuw ontdekte wie je was. En weer werd je verhaal gretig verteld en werd jij beroemd. Het verhaal van een jonge moordenares bleek opnieuw onweerstaanbaar voor de mensen. 

Niet lang nadat zij jou beroemd maakte, in 1987, protesteerden vrouwen bij het zelfde museum waar jouw tekeningen bewaard worden. Ze wilden dat vrouwen een gelijkwaardige rol in verhalen van kunst en geschiedenis. Hun leus, refererend aan al die naakte godinnen, nymphen en herderinnen die op schilderijen te zien zijn was: “Moeten vrouwen eerst uit de kleren om in het museum te komen?”  Als zij jouw tekeningen zouden kennen hadden ze er misschien aan toegevoegd “Moeten vrouwen eerst vermoord worden om in de geschiedenis te komen?”

Wat betekent jouw roem? Waarom wil mijn tijd jou zo graag herinneren? Niet om je daden, want dat je schuldig was, daar twijfel ik niet aan. En ook niet om de straf want die was veel te zwaar. In de ogen van kunsthistorici en historici wordt jou een beeld van onschuld meegeven op basis van je leeftijd, geslacht en wellicht die te zware straf. Maar er werden meer jonge vrouwen ter dood gebracht in Amsterdam in jouw tijd en hun verhalen herinneren we ons niet. We herinneren je omdat je ter dood gebracht bent en getekend bent door die ene een beroemde man. Ook dat is een te zware straf.

Je bent geen voorbeeld, biedt geen inspiratie maar er valt toch een les uit jouw leven te trekken, namelijk: dat je ook voor een moordenares in 1664 compassie kan voelen. Om wat je overkomen is, en hoe je – ondanks alles - beroemd werd.

Groeten,
Tom van der Molen