Ode aan Maria Sibylla Merian | Het portret is af

Maria Sibylla Merian, 

Mijn brief aan jou bevat geen handschrift. Ik schrijf je vanuit een andere tijd. Mijn eeuw staat in het teken van het herschrijven en aanvullen van verhalen die we onvolledig hebben geërfd, vrouwennamen zijn de missende scherven die met grote voorzichtigheid uit het verleden worden getild – jouw naam is goed bewaard gebleven, nauwelijks aangetast door het water.  

De ingang naar jouw wereld is laag bij de grond, verborgen achter paardenbloemen en brandnetels. Hier komen alleen de wezens die kruipen en vliegen. Met rubberen handschoenen buig ik de brandnetels opzij en ik laat mezelf zakken in een donkere ruimte gevuld met ontelbare zijdeachtige cocons. Ondanks het donker is alles helder. Blauwe vleugels strijken langs mijn wang en in een flits zie ik de vleugelogen die jij ooit met chirurgische precisie op papier hebt gezet.   

Je zit geknield op de grond, een meisje nog. Je draagt een losse jurk en je haren zijn strak naar achter gevlochten. De vlinders landen op je rug als een knipperende mantel. Ik kom tegenover je zitten maar je kijkt niet op, betoverd door de rups in je handen. Dit is het begin.  

Ik teken een portret van jou met ecoline, ik observeer je zoals jij ook de spinnen, vlinders, hagedissen en kikkers observeert. Het is de zeventiende eeuw en samen met je dochters heb je een studio opgericht in Amsterdam. Je geeft tekenles aan meisjes uit voorname families en van de opbrengst bekostig je zelf een reis naar Suriname voor je wetenschappelijk onderzoek.  

De ruimte vult zich met dichtbegroeide fluisterbossen en een klaterende rivier en je baant je een weg door het groen. Je bent niet alleen. Je wordt geleid door vrouwen die je de juiste planten aanwijzen en hun werking uitleggen, vrouwen wiens echte namen op de rivierbodem liggen, vrouwen die hun eigen lichaam niet meer bezitten en dwangarbeid verrichten op suikerplantage La Providence.  

Een vrouw buigt een prachtige roodoranje bloem naar je toe, voorzichtig, jullie kijken naar de cocon die als een belofte tussen de bladeren hangt en de vrouw vertelt je dat ze de zaden van de pauwenbloem gebruikt voor abortus zodat haar kinderen nooit tot slaaf zullen worden gemaakt. Je schrijft in je notities: ‘De Indianen, die niet wel gehandeld worden, als ze by de Hollanders in dienst zyn, dryven haare kinders af, niet willende dat haare kinders Slaven zyn, gelyk als zy.’ De namen van de tot slaaf gemaakte vrouwen laat je achterwege. 

Mijn portret van jou is bijna af. Je keert terug naar Nederland en publiceert het werk waarmee je bekend zal worden, Metamorphosis Insectorum Surinamensium. Je wetenschappelijke illustraties onthullen het geheim van de metamorfose in een tijd waarin men gelooft dat insecten uit modder ontstaan. Jouw naam is goed bewaard gebleven, nauwelijks aangetast door het water maar de namen van de vrouwen zonder wie jouw werk onmogelijk was geweest kunnen niet meer opgedoken worden. Het portret is af – je houdt een opengebroken granaatappel vast, over het rode vruchtvlees klautert een gele rups en je hebt voor niks anders oog in deze vervlogen nacht die wemelt van de vleugelslagen.  

Ola Enzler